De vraag: ‘wat maakt de slachtofferrol aantrekkelijk?’ kwam bovendrijven in een discussie die ik onlangs voerde. Ik hou van discussiëren, de standpunten die we soms met man en macht verdedigen geven ons inzicht in onze overtuigingen. Wij nuchtere Hollanders zijn doorgaans niet zo happig op verhitte discussies, wij blinken uit in poldermodellen en compromissen. Op de Balkan daarentegen, kan een discussie over welke soort deeg de beste pita maakt ontaarden in een maandenlange vete. Ik had het genoegen te mogen discussiëren met een Serviër… Oh dear…Het duurde niet lang voordat het slachtoffer en daarmee ook de dader om de hoek kwam kijken...
“Het westen heeft deze puinhoop voor ons gecreëerd, het westen moet hem ook weer opruimen!”
Toe maar. Maar ja… Kolonisatie, slavernij, imperialisme, twee wereldoorlogen… Om over de rol van het westen in de oorlog in Joegoslavië nog maar te zwijgen… We kunnen er wel wat van, dat moest ik hem nageven. De daders lijken hun leven niet te willen beteren en ook de slachtoffers lijken de status quo te handhaven. Wat maakt de slachtofferrol aantrekkelijk?
Sorry!
Onze overheid is gelukkig druk bezig het Nederlandse karma te verbeteren. Excuses, hoewel wat stotterend, zijn aangeboden aan Indonesië en ook onze rol in de slavernij is bedekt met een schuldbewust ‘sorry’. Willem onderzoekt zijn eigen verleden en komt tot de conclusie dat de eer die zijn familie toekomt wat twijfelachtig is, net als de reputatie van onze dappere zeehelden. Ja, we zijn het er wel over eens. Kolonisatie kan echt niet meer. En slavernij, daar zijn we nu ook overheen geëvolueerd. Toch? Of niet helemaal?
De aantrekkelijke slachtofferrol
Als iets onze huidige maatschappij typeert, dan is het wel het slachtofferschap. Met LHBTIQA+ (ik moest deze Googlen) stijgt het aantal minderheden exponentieel. En we hadden er al zoveel! Zoveel groepen die zich benadeeld voelen. ‘Black lives matter’, ‘MeToo’, nabestaanden van slaven en de gekoloniseerden, de lijst wordt met de dag langer. Met bewustzijn komt blijkbaar een gevoel van slachtofferschap. Dat lijkt logisch en volkomen normaal. Maar laten we de slachtofferrol, die ouder is dan de weg naar Rome, en misschien zelfs ouder dan Metusalem, eens onder de loep nemen. Is die echt onvermijdelijk of is slachtofferschap een keuze?
Oog om oog, tand om tand
Als er een slachtoffer is, dan is er automatisch een dader. Er is een dynamiek ontstaan, waarin de één schuld heeft bij de ander. Dit houdt in dat de rol van het slachtoffer minder passief is dan de term suggereert. De werkelijke macht ligt namelijk bij het slachtoffer. En dat maakt de slachtofferrol (onbewust) aantrekkelijk. Het slachtoffer bepaalt uiteindelijk hoe lang de giftige situatie bestaat. Want een stotterend ‘excuses’ is niet genoeg. Miljarden aan smartengeld zijn niet genoeg. Natuurlijk niet. Zelfs een duidelijk gearticuleerd, welgemeend ‘sorry’ wist de geschiedenis in Indonesië niet uit, net zoals al het geld op aarde de uitkomst van de Holocaust niet kan veranderen. Zolang er geen sprake is van vergeving werkt de schuld door in de samenleving. En dient die dynamiek ons wel? Waar heeft het wijzen met onze vinger ons gebracht?
De slachtofferrol leidt naar een goed gevulde portemonnee (super aantrekkelijk!)
De oorlog in Oekraïne suggereert dat we onze kolonisatiedrang nog niet kwijt zijn en slavernij is nog altijd aan de orde van de dag, alleen noemen we het nu betaalde arbeid en goed burgerschap. Slachtofferschap leidt wellicht naar een goed gevulde portemonnee, maar ook naar een uitgehongerde ziel. Want de slachtofferrol is niet creatief, laat staan aantrekkelijk. Voelt het niet intens ellendig om al die misstanden en daders om je heen waar te nemen en er niets aan te kunnen veranderen? Het slachtoffer verandert niets, maar houdt iets in stand. En meestal is dit een onbewust proces, dat zich nog altijd reflexmatig buiten de neocortex om voltrekt. Slachtofferschap wordt beloond op het niveau van het ego, maar het is een kortstondige beloning, met verbittering als sluitpost.
Slachtoffers sturen niet
Toch drijven beloningen ons handelen nog altijd in veel gevallen, ook al zijn ze kortstondig. Je zou kunnen zeggen dat slachtofferschap als het ware zit ingesleten in ons gedachtepatroon. Hoe laten we de slachtofferrol achter ons? De tegenhanger van slachtofferschap is creativiteit. Een efficiënte vraag om te stellen als je vastzit in een situatie waarin je niet wilt zijn is: wat kan ík doen om de situatie te veranderen? Die houding heeft meer te maken met acceptatie en vergeving dan met beschuldiging. Door te erkennen dat onrecht bestaat en vervolgens te vergeven creëer je ter plekke een nieuwe versie van jezelf. Een versie die aan het roer staat. Jouw bestaansrecht hangt dan niet meer af van de visie van een ander. Je herschrijft als het ware het script van je eigen leven. Vind je het nog niet zo makkelijk om te starten met een blanco pagina? Lees veel! Verhalen, romans, mythes en legenden. Spreek je onderbewuste aan, het is een oneindig diepe bron van wijsheid en inspiratie!
De mensheid is de meerderheid
Ik weet inmiddels uit ervaring dat we creatief genoeg zijn om een brug te bouwen. Eentje waar de mensheid als meerderheid overheen wandelt, want bezien vanuit het grote geheel is het echt helemaal niet belangrijk van welk geslacht je bent, of van welk ras. Als we iets hebben geleerd van de afgelopen eeuwen is het wel dat die verdeeldheid en al die stempels en stigma’s ons niet verder brengen. De mensheid is de meerderheid. En die slachtofferrol, nou ja, die blijkt lang niet zo aantrekkelijk, daar zijn we nu wel een beetje overheen geëvolueerd, toch?
~Al mijn licht en liefde ~
Melanie
Het mechanisme van slachtofferschap en daderschap is ook een belangrijk thema in mijn roman ‘De illusie-industrie.’